Đồng bằng sông Cửu Long - vựa lúa lớn nhất cả nước, đang đứng trước bước ngoặt quan trọng trong tiến trình phát triển. Nắm bắt xu thế tất yếu của thời đại, Đề án phát triển bền vững 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao được ví như một cú hích mạnh mẽ, hứa hẹn đưa nền nông nghiệp Việt Nam lên tầm cao mới.

Ngày 17/7 vừa qua, tại Trụ sở Chính phủ, cuộc họp dưới sự chủ trì của Phó Thủ tướng Trần Lưu Quang đã diễn ra để nghe báo cáo về tiến độ triển khai Đề án phát triển bền vững 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao, phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh tại vùng Đồng bằng Sông Cửu Long đến năm 2030. Đây là một bước đi mạnh mẽ nhằm thúc đẩy nông nghiệp Việt Nam tiến vào hướng bền vững và giảm thiểu ảnh hưởng đến môi trường.

Theo đánh giá ban đầu từ mô hình thí điểm tại TP. Cần Thơ trong vụ Hè Thu năm 2024, kết quả đã cho thấy những tiến bộ đáng kể. Chi phí đầu vào giảm từ 10-15%, với lượng giống sử dụng giảm 2-2,5 lần, lượng phân bón giảm 30%, và tiết kiệm nước tưới từ 30-40%. Năng suất lúa đạt 6,13-6,51 tấn/ha, cao hơn so với mô hình truyền thống là 5,89 tấn/ha. Lợi nhuận mỗi ha cũng tăng lên từ 21-25,8 triệu đồng, so với 19,7 triệu đồng của mô hình đối chứng.

Mô hình thí điểm cũng đã đạt được thành công trong việc giảm lượng khí thải carbon, với mức giảm 2 tấn CO2/ha so với các phương pháp truyền thống. Điều này không chỉ góp phần cải thiện chất lượng đất đai mà còn giảm thiểu ảnh hưởng đến biến đổi khí hậu.

Tuy nhiên, việc triển khai Đề án cũng đối mặt với nhiều thách thức. Mặc dù đã có những thành công ban đầu, nhưng sự hạn chế trong hiểu biết của người nông dân về Đề án và khó khăn trong việc áp dụng công nghệ mới vẫn còn tồn tại. Một số hộ nông dân vẫn duy trì các phương pháp canh tác truyền thống, cần có thời gian và sự hỗ trợ để họ chuyển đổi sang các mô hình mới hiệu quả hơn. Việc liên kết giữa các hộ nông dân thông qua hợp tác xã và tổ hợp tác cũng chưa đạt được như mong đợi, đặc biệt là tại các tỉnh chưa tham gia vào dự án VnSAT. Điều này yêu cầu sự điều phối chặt chẽ hơn từ cấp trung ương và địa phương để tạo ra sự đồng thuận và khích lệ tham gia của nhiều hộ nông dân hơn.

Một vấn đề khác là cơ sở hạ tầng vẫn còn hạn chế trong việc phục vụ sản xuất lúa chất lượng cao và giảm phát thải. Hiện nay, hệ thống kênh mương, đường giao thông, kho bãi, trạm bơm, nhà máy chế biến,... ở nhiều địa phương vẫn chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu cho sản xuất lúa chất lượng cao theo tiêu chuẩn. Điều này dẫn đến tình trạng khó khăn trong việc vận chuyển lúa, tiêu thụ sản phẩm, ảnh hưởng đến chất lượng và giá trị hạt gạo. Hơn nữa, hệ thống thủy lợi chưa được đồng bộ, dẫn đến tình trạng thiếu nước hoặc úng ngập cục bộ, ảnh hưởng đến năng suất và hiệu quả canh tác. Đây là một yếu tố quan trọng cần đầu tư trong thời gian tới để đảm bảo rằng mọi nỗ lực triển khai Đề án đều đạt được hiệu quả cao nhất.

Bên cạnh những khó khăn về cơ sở hạ tầng, việc huy động vốn để triển khai Đề án cũng là một thách thức đáng kể. Hiện nay, nguồn vốn ngân sách dành cho nông nghiệp còn hạn chế, chưa đáp ứng đủ nhu cầu đầu tư cho Đề án trên diện rộng. Việc huy động vốn từ các tổ chức quốc tế như Ngân hàng Thế giới (WB) cũng gặp nhiều khó khăn do thủ tục phức tạp, đòi hỏi thời gian xét duyệt và giải ngân lâu dài.

Phó Thủ tướng Trần Lưu Quang đã nhấn mạnh rằng Đề án này không chỉ là một nỗ lực cải thiện nông nghiệp hiện tại mà còn là một bước đi quan trọng trong việc hiện thực hóa cam kết của Việt Nam với mục tiêu phát thải ròng bằng không vào năm 2050. Để đạt được điều này, sự vào cuộc đồng bộ từ các cấp chính phủ, người nông dân và doanh nghiệp là cực kỳ cần thiết.

Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn được yêu cầu đóng vai trò quan trọng trong việc điều phối và thúc đẩy việc triển khai Đề án. Cũng cần có sự hỗ trợ mạnh mẽ từ các bên liên quan để sớm đưa Đề án này ra khỏi giai đoạn thí điểm và triển khai trên diện rộng, góp phần cải thiện nông thôn Việt Nam và nâng cao thu nhập cho người dân.

Để thúc đẩy triển khai Đề án bảo đảm đúng tiến độ và mục tiêu đề ra, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn kiến nghị Chính phủ trình Quốc hội ban hành Nghị quyết thí điểm một số chính sách đặc thù về sử dụng nguồn vốn ODA, vốn vay ưu đãi của nhà tài trợ nước ngoài tại kỳ họp tháng 10/2024. Bộ cũng kiến nghị Chính phủ đồng ý chủ trương cho Bộ làm việc với Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) để chuẩn bị dự án đối với khoản vay 270 triệu USD đồng thời hỗ trợ thực hiện Đề án.

Với những thành công ban đầu, Đề án đã khẳng định tính khả thi và tiềm năng to lớn trong việc tái cấu trúc ngành lúa gạo, nâng cao giá trị, hiệu quả và sức cạnh tranh trên thị trường quốc tế. Nông dân được tiếp cận với khoa học kỹ thuật tiên tiến, áp dụng các phương pháp canh tác bền vững, giảm thiểu tác động đến môi trường, đồng thời gia tăng năng suất và lợi nhuận. Chất lượng hạt lúa được cải thiện, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của thị trường, góp phần khẳng định vị thế thương hiệu gạo Việt trên bản đồ xuất khẩu. Đề án phát triển bền vững 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao tại Đồng bằng sông Cửu Long hứa hẹn sẽ là một bước đi quan trọng trong sự phát triển bền vững của nền nông nghiệp Việt Nam trong thời gian tới. 

Hồng Gấm