Nhiều năm qua, huyện Khánh Sơn đã tìm tòi canh tác nhiều loại giống cây trồng,  đã có nhiều loại cây trái nổi tiếng như mít, chuối, quýt, măng cụt, mía tím…đặc biệt có thời gian cây cà phê, hồ tiêu đã làm mưa làm gió tại địa phương những tưởng làm thay đổi đời sống của đồng bào nơi đây. Nhưng trớ trêu thay, các loại cây trồng này đều không trụ vững được bao lâu, nhiều hộ nông dân lâm cảnh nợ nần chồng chất. Rồi cây sầu riêng xuất hiện, mở ra một hướng đi mới cho chuyển dịch cơ cấu cây trồng ở huyện Khánh Sơn.

Sầu riêng là loại cây có nguồn gốc từ Đông Nam Á. Đây là một loại quả rất đặc biệt: với nhiều người thì đây là loại quả rất thơm ngon nhưng có những người lại không thể chịu nổi mùi thơm của nó. 

Ở Việt nam sầu riêng được trồng chủ yếu ở phía Nam. Sầu riêng cũng được trồng thử nghiệm ở Quãng Trị, Huế nơi có vĩ độ Bắc khá cao (16-17oB) và đã cho quả. Tuy nhiên, nhìn chung cây có sinh trưởng phát triển không tốt và cho năng suất không bằng so với Đông Nam bộ, Tây Nguyên và Đồng bằng Sông Cửu long (ĐBSCL).

Diện tích trồng sầu riêng ở Việt Nam hiện nay ước tính khoảng 5.000 ha. Trồng tập trung nhất là ở ĐBSCL. Miền Đông Nam bộ và Tây nguyên có diện tích trồng đang gia tăng nhanh chóng.

Một quả sầu riêng trung bình nặng gần 602 gram và là một nguồn cung cấp năng lượng tuyệt vời. 100 gram sầu riêng cung cấp khoảng 147Kcal năng lượng, chiếm khoảng 7% lượng năng lượng cho các hoạt động của cơ thể mỗi ngày. Loại trái cây này còn không chứa cholesterol, hơn nữa lại là một nguồn tuyệt vời của chất xơ và protein nên nó rất có lợi cho những người không muốn bị tăng cân.100 gram trái cây này chứa khoảng 21% nhu cầu carbohydrate hàng ngày của cơ thể. Vitamin C được tìm thấy rất nhiều trong sầu riêng. Vitamin C là một chất chống oxy hóa mạnh mẽ có thể giúp giảm quá trình oxy hóa. Ăn sầu riêng còn giúp làm giảm chứng trầm cảm ổn định tâm lý nhờ giàu vitamin B6 mà vitamin B6 lại rất cần thiết cho việc sản xuất serotonin thứ giúp giảm trầm cảm.

Từ những đặc tính nổi trội của trái sầu riêng, huyện Khánh Sơn quyết định tìm hiểu kỹ lưỡng về các yếu tố khí hậu, chất đất địa phương và đặc tính của cây sầu riêng, cuối năm 1999, huyện mạnh dạn liên hệ với Viện Nghiên cứu cây ăn quả miền nam mua hơn một nghìn cây sầu riêng giống chất lượng cao, đặc biệt là giống sầu riêng Moong Thoong (Thái Lan) mang về trồng thử; đồng thời quyết định xây dựng và triển khai thực hiện đề án phát triển cây sầu riêng nhằm mục đích đưa cây sầu riêng trở thành một trong những cây trồng chủ lực của huyện.Quá trình trồng thử cho thấy quả sầu riêng hợp với chất đất, sầu riêng Moong Thoong (Thái Lan) ở Khánh Sơn cho trái rất lớn, trọng lượng trung bình 4,5 kg/trái, cá biệt có nhiều trái đạt tới 7, 8 kg. Cây sầu riêng trồng 4-5 năm đã có thể cho trái ổn định. Không chỉ trái sai, trái lớn mà sầu riêng Khánh Sơn được người tiêu dùng đánh giá là ngon hơn hẳn so với sầu riêng ở nhiều vùng khác trên cả nước, với đặc điểm thịt ráo, cơm vàng, hạt lép.

Một điểm đặc biệt nữa là cây sầu riêng ở Khánh Sơn ra hoa, kết trái muộn hơn những nơi khác từ bốn đến năm tháng nhờ đặc thù Khánh Sơn có độ cao hơn 400m so với mực nước biển nên vụ thu hoạch quả trễ hơn các tỉnh Nam bộ. Khi sầu riêng Nam bộ hết mùa thu hoạch cũng là lúc sầu riêng Khánh Sơn xuất hiện trên thị trường. Mùa sầu riêng Khánh Sơn bắt đầu vào khoảng tháng 6 hàng năm và kết thúc vào trung tầm tháng 8. Điều này tạo thêm cho sầu riêng Khánh Sơn một lợi thế lớn trên thị trường.

Hiện nay, sầu riêng Khánh Sơn hiện là 1 trong top 50 đặc sản trái cây của Khánh Hoà nổi tiếng Việt Nam được Trung tâm sách Kỷ lục Việt Nam chính thức xác lập và công bố từ tháng 8.2012 căn cứ theo bộ tiêu chí giá trị đặc sản Việt Nam. Giống sầu riêng phổ biến nhất ở Khánh Sơn ngoài Moonthong của Thái còn có giống Chín Hóa.

Hiện nay tại huyện Khánh đã xây dựng và triển khai đề án hơn 500ha đất chuyên canh cây sầu riêng, thực hiện chính sách hỗ trợ người dân về giống, phân bón, kỹ thuật chăm sóc từ khâu đào hố, chuẩn bị đất, bón phân, tỉa cành, phòng trừ sâu bệnh.

Năm 2011 hộ gia đình ông Lê Anh Quang thôn Liên Hòa xã Sơn Bình huyện Khánh Sơn đã đầu tư trồng 200 cây/1ha. Theo ông Quang cho biết sang năm thứ 5 vườn sầu riêng đã cho thu hoạch. Năm 2016-2017 ông thu được 9,5 tấn quả, giá 50.000đ/kg mua tại vườn. Chi phí đầu tư về giống, công, thuốc BVTV trong 6 năm là 374 triệu đồng mà ông thu được 475 triệu đồng. Sau khi đã trừ hết các khoản chi phí ông lãi 101 triệu đồng. Bắt đầu từ năm thứ 7, 8, 9, 10 trở đi trung bình đầu tư 1 triệu đồng/cây, mỗi năm hết 200 triệu đồng, khi thu hoạch trung bình 20tấn/năm, giá quả bình quân 50.000đ/kg thu về 1 tỷ đồng. Sau khi trừ chi phí đầu tư 200 triệu còn lại lãi  800 triệu đồng. Cứ như vậy những năm tiếp theo lợi nhuận sẽ càng ngày tăng dần. Ông Quang cũng cho biết thêm hiện nay thương lái đến tận nhà vườn để thu mua nên cũng không có sản phẩm để bán lẻ ra thị trường. Ngoài vườn sầu riêng ông Quang còn trồng thêm nhiều loại cây ăn quả như chuối dạ hương, bưởi da xanh, mít nghệ … và ông cũng nhấn mạnh “Tôi tin chắc rằng các giống cây gì được trồng ở đây cũng sẽ có chất lượng ngon hơn trồng ở những nơi khác”

Để thúc đẩy tiềm năng phát triển vựa trái cây của huyện thì trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của huyện Khánh Sơn, huyện đã chú trọng quy hoạch ngành nông nghiệp, quy hoạch sử dụng đất đồng bộ cho từng vùng, từng loại cây trồng vật nuôi chủ yếu; ưu tiên quy hoạch các vùng chuyên canh trồng cây ăn quả có giá trị kinh tế cao như: sầu riêng, chôm chôm, măng cụt, mít nghệ, chuối, mía tím.

 Từ đây trái cây Khánh Sơn đã được đánh thức từ cây sầu riêng cơm vàng hạt lép. Nếu phát huy có hiệu quả những lợi thế về thổ nhưỡng để phát triển kinh tế - xã hội địa phương và có những thay đổi về cơ sở hạ tầng như đường sá, chắc chắn trong tương lai không xa Khánh Sơn sẽ trở thành điểm đến hấp dẫn đối với thương lái trong nước và nước ngoài.

Thông tin liên hệ mô hình: thôn Liên Hòa xã Sơn Bình huyện Khánh Sơn