Chuyên gia “bắt bệnh” cho cây sen

Sen là cây trồng chủ lực vừa mang lại giá trị kinh tế cao, vừa tạo điểm du lịch hấp dẫn cho tỉnh Đồng Tháp. Theo chân đoàn công tác của Sở NN-PTNT tỉnh Đồng Tháp, chúng tôi ghé thăm ruộng sen của anh Lê Văn Bo ở xã Gáo Giồng, huyện Cao Lãnh. Năm 2011, anh Bo và một số bà con nông dân trong vùng thành lập tổ hợp tác trồng sen với quy mô 30ha.

Khoảng 2 năm trở lại đây, ruộng sen của gia đình anh bắt đầu ghi nhận hiện tượng thối ngó, cháy lá, bệnh lây lan rất nhanh, trong vòng 1 tháng đã thiệt hại hơn 80% diện tích.

“Bình thường mỗi vụ thu hoạch sen tôi có lợi nhuận khoảng 600 triệu đồng, nhưng vụ đầu tiên của năm 2023 này lợi nhuận chỉ còn khoảng 100 triệu đồng, lỗ rất nặng”, anh Bo bộc bạch.

Sau nhiều lần thua lỗ, anh Bo có ý định chuyển đổi đất trồng sen sang trồng lúa. Tuy nhiên được sự vận động, hỗ trợ và hướng dẫn từ Sở NN-PTNT tỉnh Đồng Tháp, anh Bo quyết định tìm hướng khắc phục bệnh thối ngó, cháy lá cây sen để tiếp tục duy trì sản xuất. Nhiều phương pháp phục hồi được anh Bo sử dụng xuyên suốt gần 6 tháng như rải vôi, phun thuốc phòng trị hay sử dụng nhiều loại phân vi sinh khác nhau để đưa xuống ruộng sen, nhưng đều không mang lại kết quả.

Toàn tỉnh Đồng Tháp đã ghi nhận diện tích trồng sen sụt giảm nghiêm trọng do vướng phải bệnh thối ngó, cháy lá. Diện tích sen của tỉnh từ gần 2.000ha vào năm 2021, đến nay chỉ còn khoảng 1.200ha, năng suất trung bình chỉ đạt 3 tấn gương sen/ha, bà con nông dân liên tục bị thua lỗ nặng.

Trước bối cảnh đó, để tìm hướng giúp bà con nông dân khôi phục diện tích sen, Sở NN-PTNT tỉnh Đồng Tháp đã mời đoàn chuyên gia của Nhật Bản sang đánh giá điều kiện thực tế tại các ruộng sen để tìm nguyên nhân và xây dựng phương pháp phòng trị bệnh thối ngó, cháy lá.

Bước đầu, các chuyên gia nhận định bệnh trên cây sen sinh ra từ đất, trong điều kiện yếm khí, khiến bệnh ngày càng nặng. Giáo sư Nguyễn Thơ, Phó Chủ tịch Hội Bảo vệ thực vật Việt Nam kiêm Phó Chủ tịch Hội bệnh lý cây trồng Việt Nam nhận định, hiện nay một số vùng đất trồng sen ở Đồng Tháp đang bị thoái hóa, kém đa dạng sinh học, từ đó khiến vi sinh có hại bắt đầu “trồi lên” gây bệnh cho cây sen, chủ yếu là bệnh thối ngó, cháy lá.

Đi sâu phân tích về đặc điểm gây bệnh thối ngó, Giáo sư Nguyễn Thơ chỉ ra dòng nấm gây bệnh là Phytophthora. Đặc điểm của loại nấm này có du động bào tử (bào tử có thể chuyển động), chủ yếu chuyển động trong nước.

Đối với cây sen do điều kiện trồng trong nước, du động bào tử của nấm Phytophthora có môi trường để khuyếch tán, vì thế lây lan rất nhanh, khiến sen nhiễm bệnh nặng và đồng loạt.

Ngoài ra, Giáo sư Nguyễn Thơ cũng phân tích thêm một nguyên nhân khiến hoa và hạt sen không mẩy, năng suất giảm sút đến từ tuyến trùng.

“Trong đất trồng sen thỉnh thoảng có tuyến trùng bướu rễ. Tuyến trùng này lấy dinh dưỡng của cây trồng theo con đường châm kim. Vì thế ở gốc sen có nhiều tuyến trùng sẽ có hàng trăm vết châm kim. Đây là những vị trí nấm rất dễ xâm nhập, làm cho cây sen yếu và nhiễm bệnh nặng”, chuyên gia bệnh lý cây trồng Nguyễn Thơ phân tích.

Thời gian qua, để phòng trị bệnh thối ngó, cháy lá cho cây sen, bà con nông dân tỉnh Đồng Tháp thường sử dụng đến phương pháp bón vôi, phun thuốc hóa học phòng trị. Cách làm này theo đánh giá của chuyên gia Nguyễn Thơ là không phát huy hiệu quả cao, ngược lại càng khiến cây sen bệnh nặng, chết nhiều hơn.

Theo ông Lê Quốc Điền, Phó Giám đốc Sở NN-PTNT tỉnh Đồng Tháp, sen là ngành hàng chủ lực của tỉnh. Tốc độ lây lan nhanh của bệnh thối ngó, cháy lá đã khiến nhiều doanh nghiệp thiếu hụt nguồn nguyên liệu sản xuất. Ông Điền cho rằng, ảnh hưởng của biến đổi khí hậu, môi trường đất và nước ngày càng thuận lợi cho các nhóm nấm bệnh phát triển, gây hại nhanh trên cây sen. Do đó, về lâu dài, để cải thiện môi trường đất, cần phải tìm ra được loại vi sinh để “đuổi” bệnh.

Ngành nông nghiệp tỉnh Đồng Tháp định hướng tổ chức các lớp tập huấn cho nông dân từ khâu trồng, xử lý giống ngay đầu vụ, đến hoàn thiện toàn bộ quy trình trồng sen. Từ đó nhân rộng giải pháp cho bà con nông dân, nâng cao chất lượng và năng suất trồng sen lên 4 tấn gương sen/ha.

Giải pháp hữu cơ, vi sinh phát huy hiệu quả

Mới đây, Sở NN-PTNT tỉnh Đồng Tháp đã đặt vấn đề với nhóm chuyên gia để tìm ra một chủng vi sinh có lợi cho cây sen thay cho phương pháp phòng trị hóa học như cách làm truyền thống của nông dân.

Giáo sư Nguyễn Thơ đã thực hiện tư vấn cho Công ty Cổ phần Hữu cơ sinh học Phương Đông phối hợp với Sở NN-PTNT tỉnh Đồng Tháp và bà con nông dân trồng sen tiến hành thử nghiệm chế phẩm vi sinh phân giải xenlulo “Bio Lacto EM”.

Tại ruộng sen của anh Lê Văn Bo đang thí điểm mô hình cho thấy sau 2 - 3 lần sử dụng chế phẩm Bio Lacto EM, hiện tượng sen bị bệnh nặng đến nay đã có dấu hiệu phục hồi. Anh Bo cũng nhận thấy môi trường ở ruộng sen được cải tạo, cây sen khỏe mạnh hơn. Thời gian tới, anh Bo sẽ tiếp tục thực hiện theo đúng quy trình khuyến cáo của chuyên gia để đánh giá năng suất, kiểm tra độ mẩy của hạt sen.

Thực tế trong các ruộng trồng sen có rất nhiều xác bã hữu cơ, khiến ruộng bị thối, cây bị ngộ độc. Theo khuyến cáo của chuyên gia, chế phẩm Bio Lacto EM là dòng vi sinh đa tác dụng, có khả năng phân hủy xác bã hữu cơ, vừa chống mùi hôi thối, biễn hữu cơ thành chất dinh dưỡng cho cây sen, cải tạo và bảo vệ hệ sinh thái cho đất. Do đó, chế phẩm vi sinh này giải quyết được những nhu cầu thực tế, cần thiết cho bà con nông dân, ngoài ra còn giúp cây sen kháng được mặn và phèn.

Trước khi thử nghiệm khả năng phòng trị bệnh thối ngó trên cây sen, Giáo sư Nguyễn Thơ cùng Công ty Cổ phần hữu cơ sinh học Phương Đông đã tiến hành thử nghiệm trên nhiều loại cây trồng khác như lúa, cây ăn trái, rau màu… Kết quả đánh giá dòng vi sinh này phù hợp trong công tác quản lý dịch hại.

Đặc biệt với cây lúa, Giáo sư Nguyễn Thơ đánh giá chế phẩm Bio Lacto EM có thể kháng được bệnh đạo ôn đối với những giống nhiễm như OM18, các giống lúa ST. Yếu tố đa tác dụng này sẽ giúp bà con nông dân giải quyết được nỗi lo bệnh trên cây trồng, tăng khả năng chống chịu các bệnh hại từ đất.

Theo quy trình phòng trị bệnh cho cây sen được chuyên gia khuyến cáo, bà con nông dân cần rút cạn nước trong ruộng sen trước khi phun chế phẩm Bio Lacto EM. Cách làm này tạo điều kiện để vi sinh ngấm sâu trong đất, xử lý triệt để nguồn phát sinh bệnh.

“Một số trường hợp ruộng không thể rút cạn nước, bà con nông dân nên giữ mực nước thấp. Bởi vi sinh trong chế phẩm Bio Lacto EM có khả năng vừa hoạt động trong điều kiện háo khí trên mặt nước, đồng thời còn phát triển được trong điều kiện hiếm khí trong nước, nhưng chắc chắn rút cạn nước tốt hơn”, Giáo sư Nguyễn Thơ lưu ý.

Ngoài ra, việc bón phân hữu cơ cho cây sen cũng là yếu tố cần được quan tâm. Phân hữu cơ, phân gà… cần được ủ với chế phẩm Bio Lacto EM. Quá trình ủ này sẽ giúp nâng nhiệt độ trong phân hữu cơ lên khoảng 70 độ C. Như vậy, những vi sinh có hại trong xác bã động thực vật như Ecoli, Salmonella… sẽ bị tiêu diệt, phân hữu cơ trở nên sạch, an toàn cho cây sen.

Giáo sư Nguyễn Thơ cũng lưu ý, việc sử dụng thuốc hóa học để phòng trị bệnh thối ngó, cháy lá trên cây sen chỉ có tác dụng tạm thời, nhưng mặt trái sẽ phá hoại môi trường đất. Do đó, việc đưa chế phẩm Bio Lacto EM vào trong đất và cây trồng là quá trình làm phong phú, đa dạng sinh học trong đất, bảo vệ cây trồng, dần dần cải tạo được đất trồng sen.

Toàn tỉnh Đồng Tháp hiện có gần 40 sản phẩm OCOP khai thác giá trị từ cây sen, tận dụng lá, hoa, gương sen. Hiện nay, Sở NN-PTNT tỉnh đang thực hiện một số dự án để khai thác tơ sen giúp người dân tăng thu nhập. Đồng thời, tổ chức các chuỗi liên kết giữa nông dân với doanh nghiệp để thực hiện bao tiêu, hình thành vùng nguyên liệu, thúc đẩy ngành hàng sen phát triển bền vững.