Tưới tràn, lãng phí tài nguyên nước

Xã Cát Lâm và Cát Hanh (huyện Phù Cát, Bình Định) xưa kia là vùng đất cát mênh mông, không có mạch nước ngầm, đến cả cây dừa cũng sống không nổi. Đầu những năm 1990, những người dân địa phương đầu tiên đưa giống xoài cát Hòa Lộc về trồng và phải đào lỗ lấy nước mạch, múc từng gàu tưới cho từng cây xoài, bởi không có hệ thống thủy lợi.

Sau khi điện lưới quốc gia kéo về, người trồng xoài ở đây mới đóng được giếng để khai thác mạch nước ngầm. Đến khi ấy, nơi được mệnh danh là “thủ phủ” xoài cát của tỉnh Bình Định mới không còn bị khủng hoảng thiếu nước. Tuy nhiên, do mạch nước ngầm yếu nên nguồn nước tưới xoài cứ hụt trước hụt sau.

Do ảnh hưởng biến đổi khí hậu, trên địa bàn Bình Định thường xuyên xảy ra hạn hán kéo dài. Có năm suốt 7 tháng ròng đất đai không đón được cơn mưa nào, cây trồng khắc khoải trong cơn khát. Không có mưa, mạch nước ngầm cũng khô kiệt, vùng đất cát trồng xoài ở 2 xã Cát Hanh và Cát Lâm thường xuyên đối mặt với nguy cơ thiếu nước tưới.

Trong khi đó, nếu xoài bị thiếu nước tưới thì coi như vụ quả năm đó sẽ thất bát. Theo nông dân Nguyễn Ngọc (SN 1955), người đang sở hữu 4ha với 800 gốc xoài nằm trên địa bàn thôn Tân Hóa Nam, xã Cát Hanh (huyện Phù Cát), cây xoài cần nước tưới quanh năm.

Thời kỳ xoài tơ chưa cho quả, cây xoài cần được tưới đủ độ ẩm, nhất là trong mùa khô để cây phát triển nhanh, khỏe, mau cho quả. Đến khi xoài đến thời kỳ kinh doanh cần phải tưới nước đầy đủ, nhất là sau khi thu hoạch để kích thích cây ra đọt non tập trung.

Đặc biệt, trong giai đoạn kích thích ra hoa, xoài cần phải thường xuyên được tưới để xoài ra hoa mạnh. Sau khi xoài đậu trái, cần quay lại chế độ tưới đủ ẩm để giúp trái phát triển nhanh.

Nhu cầu về nước tưới của cây xoài cao là vậy, nên nông dân trồng xoài ở đây có thói quen tưới tràn. Tuy nhiên, theo các nhà khoa học, phương pháp tưới tràn không kiểm soát được lượng nước, gây phung phí lớn nguồn tài nguyên nước, đồng thời tạo điều kiện cho bệnh phát sinh gây hại và kìm hãm năng suất của cây xoài.

Tưới tiết kiệm tăng hiệu quả kinh tế

Theo TS Hồ Huy Cường, Viện trưởng Viện Khoa học kỹ thuật nông nghiệp Duyên hải Nam Trung bộ, trên địa bàn Bình Định hiện có khoảng 1.300ha xoài, hầu hết được trồng trên đất cát. Đặc điểm của xoài ra hoa đậu quả vào mùa khô nên rất cần nước tưới.

“Xoài cần phải được tưới đủ nước mới cho năng suất cao, chất lượng quả tốt. Vì trong giai đoạn nuôi quả, nếu bị khô nước, khi gặp mưa xoài sẽ xảy ra hiện tượng rụng trái và nứt trái. Thông thường nông dân tưới xoài nhiều lần hơn mức cần thiết, lượng nước tưới cũng nhiều hơn yêu cầu, gây lãng phí công lao động cũng như tài nguyên nước”. TS Hồ Huy Cường cho biết.

Trước bối cảnh ấy, Viện Khoa học kỹ thuật nông nghiệp Duyên hải Nam Trung bộ đã chuyển giao cho các chủ nhà vườn trồng xoài ở Phù Cát công nghệ vừa quản lý nước tưới, vừa giúp cho cây xoài tăng năng suất và hạn chế được bệnh hại.

Theo TS Hồ Huy Cường, phương pháp quản lý bền vững nước tưới trên cây xoài là thực hiện tưới “4 đúng”: Tưới đúng chỗ, đúng thời điểm cây trồng cần nước, đúng lượng nước cây trồng cần và tưới đúng phương pháp.

Để thực hiện quy trình, nông dân cần sử dụng đến chảo bốc thoát hơi nước (mini-pan) để xác định lịch trình tưới cho cây trồng. Phương pháp tưới này sẽ hạn chế nước lan ra ngoài, cỏ không có cơ hội phát triển và độ ẩm trong đất vừa phải sẽ không cho nấm bệnh có cơ hội phát sinh gây hại. “Có thể khẳng định phương pháp tưới này không chỉ tiết kiệm được lượng nước tưới mà còn hạn chế được bệnh hại cho cây trồng”, TS Cường khẳng định.

Theo giải thích của TS Hồ Huy Cường, mini-pan là một chảo bốc thoát hơi nước có đường kính từ 60-80cm, được dùng để xác định thời điểm tưới thích hợp cho cây trồng. Đồng thời dựa vào loại đất, độ sâu của tầng rễ hoạt động để xác định liều lượng nước tưới hợp lý.

Sau khi xác định được lượng bốc thoát hơi nước trong mini-pan, cơ quan chuyên môn thiết kế 1 lịch tưới chính xác, nông dân chỉ cần nhìn vào lịch tưới đó và cứ thế thực hiện. Lịch tưới phân chia cụ thể từng thời kỳ phát triển của cây trồng để xác định thời điểm tưới.

Đối với cây xoài, căn cứ vào chảo bốc thoát hơi nước, cơ quan chuyên môn có thể thiết kế hệ thống tự động tưới bằng phương pháp nhỏ giọt, 1 ngày tưới bao nhiêu lần, 1 lần bao nhiêu phút là đủ.

Theo chia sẻ của nông dân Nguyễn Ngọc, người đang áp dụng tưới cho vườn xoài 800 gốc của mình bằng mini-pan, phương pháp tưới nhỏ giọt cho cây xoài cho thấy nhiều lợi ích. Trước đây, với 100 cây xoài, nếu tưới theo cách truyền thống thì ông Ngọc phải mất hơn 1 ngày. Còn bây giờ, chỉ cần kéo cầu dao lên 3 tiếng đồng hồ là đủ lượng nước. Sau đó, nhìn lượng nước bốc hơi trong chảo, khi thấy cây cần nước là ông lại kéo cầu dao, vừa đỡ tốn công vừa không lãng phí nước.

“Khi áp dụng phương pháp tưới nhỏ giọt theo mini-pan và bón phân qua hệ thống tưới, cây xoài cho năng suất tăng từ 21-28%, giảm từ 25-30 công lao động/ha, nâng cao hiệu quả kinh tế từ 29-37% so với phương pháp truyền thống và giảm được lượng nước tưới đến 50% so với phương pháp tưới tràn như trước đây”, nông dân Nguyễn Ngọc chia sẻ.