Chiều 27/10, trong khuôn khổ Lễ hội cá tôm sông Đà tỉnh Hòa Bình lần thứ nhất, hội chợ nông nghiệp và triển lãm sản phẩm OCOP vùng Trung du miền núi phía Bắc năm 2023, Bộ NN-PTNT phối hợp cùng UBND tỉnh Hòa Bình tổ chức Hội nghị Phát triển kinh tế thủy sản hồ chứa.

Tiềm năng lớn

Theo Cục Thủy lợi, hiện nay cả nước có hơn 6.700 hồ chứa thủy lợi (4 hồ chứa quan trọng đặc biệt, 888 hồ lớn, hơn 1.600 hồ vừa, hơn 4.200 hồ nhỏ) với tổng dung tích trữ khoảng 14,5 tỷ m3. Các hồ chứa được nhà nước quan tâm đầu tư nên có khả năng trữ nước phục vụ sản xuất quanh năm, điều tiết nước lũ. Nguồn nước sạch trong các hồ chứa là điều kiện thuận lợi cho nuồi trồng thủy sản phát triển.

Thống kê của Cục Thủy sản cũng cho thấy, cả nước hiện có hơn 1.200 hồ chứa có hoạt động nuôi trồng thủy sản trong lòng hồ. Cả nước có 13 hồ chứa với diện tích trên 5.000ha, trong đó các hồ Hòa Bình, Sơn La, Na Hang (Tuyên Quang), Thác Bà (Yên Bái), Trị An (Đồng Nai) là nhóm hồ chứa có tiềm năng, khả năng phát triển nuôi trồng thủy sản theo hướng hàng hóa, trách nhiệm, bền vững. Hồ Plei-Krông, Yaly, Sê San 4, Đồng Nai 3, Lai Châu, Bản Chát, Thác Mơ thuộc nhóm hồ chứa có tiềm năng nuôi trồng thủy sản ở mức trung bình.

Tại 23 tỉnh có tiềm năng phát triển nuôi trồng thủy sản hồ chứa hiện có hơn 29.000 lồng nuôi cá. Sản lượng nuôi trồng thủy sản hồ chứa 9 tháng đầu năm 2023 ước đạt hơn 36.400 tấn (đạt 102% so với cùng kỳ và 100% kế hoạch đề ra).

Việc tận dụng được mặt nước từ các hồ chứa cùng với việc đầu tư bài bản, khoa học sẽ giúp hoạt động nuôi trồng thủy sản nước ngọt trong lòng hồ phát triển mạnh mẽ. Từ đó, đóng góp quan trọng vào sự phát triển kinh tế - xã hội của địa phương, tạo việc làm, đảm bảo an ninh dinh dưỡng, phát triển du lịch, gia tăng thu nhập cho người dân, góp phần xóa đói giảm nghèo, đặc biệt là đồng bào miền núi.

Còn nhiều "nút thắt"

Tại hội nghị, các đại biểu đều chung đánh giá, tiềm năng phát triển nuôi trồng thủy sản hồ chứa thủy lợi, thủy điện của cả nước rất lớn. Tuy nhiên, diện tích mặt nước được khai thác nuôi trồng thủy sản chưa nhiều do quá trình triển khai thực hiện vẫn gặp những khó khăn, vướng mắc.

Cụ thể, về quản lý, hồ chứa nước là công trình thủy lợi được quản lý, khai thác theo nguyên tắc phát huy hiệu quả khai thác tổng hợp, phục vụ đa mục tiêu, bảo đảm hài hòa giữa khai thác với bảo vệ tài nguyên, môi trường; phòng, chống thiên tai. Tuy nhiên, việc nuôi trồng thủy sản là hoạt động trong phạm vi bảo vệ công trình thủy lợi phải được cấp phép (thẩm quyền cấp phép thuộc UBND tỉnh). Trình tự thủ tục và hồ sơ cấp phép theo Điều 13, 14, 15, 16, 17, 21, 22 Nghị định 67/2018/NĐ-CP ngày 14/5/2018 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều của Luật Thủy lợi. Bên cạnh đó, theo Điều 47, Luật Thủy lợi để được cấp phép thì hoạt động này phải có trong quy hoạch thủy lợi được phê duyệt. Nhưng đến nay hầu hết các địa phương đều chưa phê duyệt quy hoạch bổ sung nội dung nuôi trồng thủy sản cho các hồ chứa.

Theo quy định về điều kiện cơ sở nuôi trồng thủy sản thì địa điểm xây dựng cơ sở nuôi trồng thủy sản phải tuân thủ quy định về sử dụng đất để nuôi trồng thủy sản theo quy định của pháp luật. Tuy nhiên, hiện nay hầu hết các hồ chứa đều chưa được cấp quyền sử dụng đất, sử dụng mặt nước, gây khó khăn trong trong việc cấp phép nuôi trồng thủy sản trong lòng hồ.

Nhiệm vụ chính của các hồ chứa là tích nước phục vụ sản xuất nông nghiệp, điều tiết lũ. Về mùa kiệt, nhiều hồ chứa có mực nước rất thấp làm ảnh hưởng lớn đến việc nuôi trồng thủy sản trong hồ. Về mùa lũ mực nước hồ dâng cao sẽ chảy qua tràn, thủy sản sẽ theo dòng chảy thất thoát về hạ lưu, nếu dùng lưới chắn sẽ gây cản trở dòng chảy làm mất an toàn công trình.

Về hạ tầng, hầu hết các hồ chứa nằm ở vùng sâu, vùng xa, giao thông đi lại khó khăn; chưa có hệ thống điện phục vụ cho nuôi cá thâm canh và bán thâm canh. Một số khu vực nuôi cá lồng bè phải sử dụng điện thông qua hộ dân gần khu vực nên gây khó khăn cho sản xuất. Lồng nuôi công nghiệp sử dụng vật liệu sắt, inox, HDPE còn ít, trong khi hàng năm chịu tác động lớn của bão, lũ.

Nuôi cá lồng bè trên hồ chứa còn mang tính tự phát, chưa tập trung thành vùng chuyên canh nên không tạo được vùng nuôi an toàn. Chưa có chính sách khuyến khích, thu hút các thành phần kinh tế, doanh nghiệp đầu tư vào nuôi trồng thủy sản tại hồ chứa; chưa có nhà máy chế biến sâu…

Quy hoạch nuôi trồng thủy sản cụ thể cho từng hồ chứa

Thứ trưởng Bộ NN-PTNT Phùng Đức Tiến nhấn mạnh, hiện nay ngành thủy sản đang phát triển theo hướng giảm tỷ lệ khai thác, tăng tỷ lệ nuôi trồng. Tuy nhiên, nếu chỉ trồng chờ vào một mình hoạt động nuôi biển thì những mục tiêu đặt ra sẽ rất khó khăn để đạt được. Yêu cầu đặt ra là phải đa dạng hóa các đối tượng nuôi có giá trị kinh tế ở cả nước mặn, ngọt, lợ…

Thứ trưởng cũng đánh giá, tiềm năng, dư địa để phát triển nuôi trồng thủy sản khu vực lồng hồ còn rất lớn, thậm chí nếu khai thác tốt có thể hình thành ngành công nghiệp nuôi trồng thủy sản lòng hồ.

Do đó, các đơn vị, địa phương đã nhận diện được những khó khăn, vướng mắc cần khẩn trương triển khai các biện pháp tháo gỡ. Trong đó, tập trung khuyến khích người dân đẩy mạnh ứng dụng khoa học công nghệ tiên tiến vào sản xuất; minh bạch hóa thông tin để truy suất được nguồn gốc sản phẩm, phát triển hoạt động sản xuất có trách nhiệm, bền vững. Bên cạnh đó, đa dạng hóa đối tượng nuôi theo hướng đáp ứng được những sản phẩm mà thị trường cần và hướng tới xuất khẩu.

Các đơn vị nghiên cứu tiếp tục chọn tạo ra những bộ giống mới có chất lượng để phục vụ nhu cầu sản xuất; nâng cấp, tạo ra các loại thức ăn dinh dưỡng mới để tăng chất lượng sản phẩm, bảo vệ môi trường nuôi.

Các cơ quan quản lý chuyên ngành, địa phương khẩn trương rà soát, đánh giá, xây dựng quy hoạch, đề án phát triển cụ thể cho từng hồ chứa; chỉ rõ hồ nào có thể khai thác đa giá trị, đơn giá trị. Đồng thời, xây dựng các cơ chế, chính sách khuyến khích hình thành các chuỗi liên kết trong tiêu thụ sản phẩm, đặc biệt có cơ chế để thu hút doanh nghiệp tham gia chế biến sâu sản phẩm thủy sản lòng hồ.