Ông Bùi Hải Nam, Phó viện trưởng Viện Quy hoạch và Thiết kế nông nghiệp, cho biết hiện nay, nông dân, HTX rất năng động. Nhiều địa phương, cơ quan quản lý chưa định hướng hoặc chưa có hỗ trợ nhưng họ đã chú trọng chuyển đổi mô hình sản xuất theo hướng bền vững, có truy xuất nguồn gốc.

Chưa tạo ra một tổng thể rõ ràng

Nhưng có một điều hiện nay là Nhà nước định hướng phát triển tam nông đó là “nông nghiệp sinh thái, nông thôn hiện đại, nông dân văn minh”. Đây là chiến lược phát triển của ngành nông nghiệp Việt Nam nhưng quy định về nông nghiệp sinh thái hiện rất chung chung, chưa rõ ràng.

Do đó, nông dân, HTX ở địa phương hiện nay triển khai mô hình sản xuất theo nhiều hướng và dường như việc triển khai theo một trong những mô hình như vườn ao chuồng, nông nghiệp hữu cơ, nông nghiệp tuần hoàn, nông nghiệp tái sinh, nông nghiệp an toàn… phần nhiều là do cảm tính.

Mỗi vùng sẽ có đặc điểm, điều kiện riêng nên áp dụng quy trình sản xuất cần được tính toán hợp lý.

Điều quan trọng là đều hướng đến sản xuất bền vững, bảo vệ môi trường sinh thái nhưng việc triển khai mô hình sản xuất theo nhiều quy trình khác nhau sẽ không tạo nên một tổng thể rõ ràng và hiệu quả cho ngành nông nghiệp.

Ông Đặng Văn Tắc, Giám đốc HTX Dịch vụ Nông nghiệp Tân Phong (Vĩnh Phúc), cho biết việc HTX lựa chọn sản xuất theo hướng hữu cơ là do được liên kết và hỗ trợ từ phía doanh nghiệp. Nhưng có một thực tế là nhiều nông dân vẫn nhầm lẫn sản xuất an toàn theo quy trình VietGAP là sản xuất hữu cơ, và một khi sản xuất theo quy trình VietGAP là không được sử dụng phân, thuốc bảo vệ thực vật.

Điều này được cho là mô hình nông nghiệp sinh thái hiện nay còn quá rộng. Mỗi tổ chức lại có một khái niệm riêng về nông nghiệp sinh thái nên chuyện đánh đồng giữa nông nghiệp hữu cơ, tuần hoàn, nông nghiệp tái sinh… là nông nghiệp sinh thái là chuyện diễn ra ở nhiều nơi.

Xác định mô hình sản xuất phù hợp

Do chưa có quy định chung, rõ ràng về nông nghiệp sinh thái nên việc áp dụng quy trình sản xuất tưởng như bền vững nhưng chưa chắc đã phù hợp và mang lại hiệu quả.

Ngay như ở các tỉnh miền núi phía Bắc nếu chỉ áp dụng quy trình thâm canh sản xuất ngô trên đất dốc phục vụ cho các nhà máy chế biến có thể khiến đất bị rửa trôi, xói mòn. Nhưng nếu ở vùng này áp dụng mô hình sản xuất nông lâm kết hợp lại vừa mang lại giá trị kinh tế cao, vừa giúp bề mặt đất được che phủ quanh năm.

Điều này có nghĩa là mỗi địa phương có điều kiện tự nhiên khác nhau nên nếu người dân, HTX cứ áp dụng các quy trình hữu cơ, sinh thái, tuần hoàn, an toàn, tái sinh một cách ngẫu hứng thì dù với mong muốn là hướng đến sản xuất bền vững nhưng khó có thể phát triển nông nghiệp sinh thái trên diện rộng.

Do đó, để phát triển được nông nghiệp sinh thái, PGS.TS Đào Thế Anh, Phó Giám đốc Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam, cho rằng mỗi địa phương cần có chính sách riêng để phát triển loại hình sản phẩm này. Đồng thời, cần có sự thống nhất từ cấp Trung ương từ khái niệm, cách thức triển khai, bộ chỉ số…để các HTX, nông dân ở địa phương tìm ra cách thức sản xuất phù hợp.

Kinh tế tập thể giúp nâng cao giá trị của mô hình nông nghiệp sinh thái.

Cụ thể là khi xác định được được mô hình sản xuất phù hợp, HTX cũng sẽ xác định rõ được các điều kiện sản xuất từ đầu vào đến đầu ra như mô hình nào thì cần sử dụng hoàn toàn phân hữu cơ, phụ phẩm vi sinh và những loại phân hữu cơ, vi sinh cần áp dụng cho quy trình này đã có sẵn trên thị trường chưa? Các cơ quan quản lý đã xây dựng những tiêu chuẩn, quy chuẩn để đơn vị sản xuất có thể tự công bố sản phẩm sinh thái chưa?

Muốn vậy, việc nghiên cứu để đưa ra các tài liệu sản xuất về nông nghiệp sinh thái chuẩn là rất quan trọng để người dân, HTX, doanh nghiệp sản xuất đúng hướng của ngành nông nghiệp định ra.

PGS.TS Đào Thế Anh cho rằng phát triển nông nghiệp sinh thái tức là phát triển các chuỗi giá trị hàng hóa ở từng ngành hàng nên để mang lại hiệu quả, người dân có thể tham gia nhiều chuỗi, nhiều nhóm, nhiều câu lạc bộ cùng một lúc để tăng khả năng liên kết. Điều này được nông dân nhiều nước như Hà Lan, Đức… đang thực hiện bởi tỷ lệ một nông dân tham gia từ 2-3 HTX ở các nước này là rất cao.

Trong khi thế mạnh của mô hình kinh tế tập thể là dễ dàng thương mại hóa sản phẩm và được định hướng, hỗ trợ từ các chính sách theo đúng chủ trương của Đảng, Nhà nước.

Đặc biệt, hiện nay có những quy trình sản xuất bền vững, được đánh giá là bảo vệ môi trường sinh thái như chứng nhận hữu cơ PGS nhưng lại chỉ cấp cho tổ chức. Do vậy, xét trên yếu tố nâng cao giá trị sản phẩm nông nghiệp, người dân cần phải tham gia HTX thì mới được cấp chứng nhận này.

Một điều hiện nay đó là có rất nhiều mô hình sản xuất được cho là sản xuất sinh thái. Do đó cần có những đánh giá tổng hợp vì mỗi hệ sinh thái có những đặc điểm riêng phù hợp với từng ngành nghề, từng địa phương, từng vùng sinh thái ở Việt Nam. Từ đó xác định được điểm mạnh, điểm yếu để có những cách thức hỗ trợ, huy động nguồn lực phù hợp để giúp người dân, HTX phát triển mô hình sinh thái hợp lý với từng vùng.

Chẳng hạn vùng Tây Bắc nếu triển khai mô hình sinh thái nhưng theo hướng lâm nông kết hợp thì phù hợp hơn cả. Còn vùng Đồng Bằng sông Cửu Long, phát triển mô hình nông nghiệp thích ứng với biến đổi khí hậu cũng được đánh giá cao hơn cả. Còn tại TP HCM, Hà Nội, nếu chỉ phát triển sản xuất nông nghiệp theo quy trình chứng nhận đơn thuần mà không kết hợp với du lịch sinh thái thì khó bảo đảm lợi nhuận cho thành viên HTX.

Ông Đỗ Anh Tuấn, Vụ trưởng Vụ Hợp tác Quốc tế (Bộ NN&PTNT), cho biết nông nghiệp sinh thái đã được đề cập trong chiến lược phát triển nông nghiệp nông thôn nhưng lại chưa rõ ràng. Do đó, cần làm sao có thể kết nối các mô hình sản xuất lại với nhau để tìm ra điểm chung sau đó triển khai nhân rộng ở từng địa phương. Điều này sẽ hạn chế gây khó khăn cho người dân, thành viên HTX trong quá trình sản xuất.

Huyền Trang